На Балканот, во моментов, во тек е попис на населението во Бугарија и во Хрватска. Некои држави ширум светот решија да го одложат пописот и да го спроведат следната или во 2023 година. ООН предупредуваат дека новите, наметнати услови од пандемијата можат да влијаат врз квалитетот на пописните податоци. Едновремено, сметаат дека Препораките за попис на Конференцијата на европските статистичари, треба да се прошират со препораки за непредвидени ситуации, како што е пандемијата од Ковид-19, и да се бараат соодветни начини процесот на попишување непречено да се реализира, модернизира и унапредува.

Предностите на електронскиот попис во услови на пандемија

Кога во март 2020 година беше прогласена пандемијата од Ковид – 19, подготовките за попис на населението во многу држави беа во полн ек. Во некои земји, попишувачите веќе беа на терен, додека други беа во поодминати фази на планирање на пописот на населението. Поради бројни проблеми, а најмногу заради карантинот и строгите здравствени мерки, дел од државите одлучија да го одложат пописот на неопределно време, а дел го пролонгираа или за неколку месеци, или за една до две години.

Економската комисија за Европа при Обединетите нации (УНЕЦЕ), во почетокот на годинава ја објави студијата „Спроведување на пописот на населението и домовите во време на пандемијата од Ковид-19". Во студијата се анализираат влијанијата на пандемијата во 2020 година врз сите аспекти на пописите, од собирање на податоци до комуникација со јавноста.

Во истражувањето на УНЕЦЕ учествувале 52 држави-членки и генерален заклучок е дека земјите кои користат посовремени, електронски пристапи за попишување на населението се помалку погодени од пандемијата, за разлика од државите кои имаат традиционални техники на попишување.

Поради стравувањата дека пандемијата може да ги „искриви" податоците, 15 европски држави од вкупниот број држави кои учествувале во истражувањето, решиле да го одложат пописот. Во регионов, Србија, Албанија, Косово и Црна Гора планираат попис на населението во 2022, додека Босна и Херцеговина се подготвува за попис во 2023 година. Во моментов, пак, во тек е попис на населението во Бугарија и во Хрватска.

Во Хрватска, за прв пат оваа година се реализира попис на населението по електронски пат и тоа, во две фази. Во првата фаза, од 13 до 26 септември, се реализира самопопишување на граѓаните преку електронска апликација „е-Граѓани", додека втората фаза, која ќе трае од 27 септември до 17 октомври, ќе се спроведува на терен, преку „класично" попишување на граѓаните кои не се самопопишале во првата фаза. Попишувачите ќе вршат и теренска проверка на првата фаза од пописот.

Во Бугарија, на 7 септември започна електронски попис на населението, а од 18 септември до 3 октомври, пописот ќе се спроведува на терен. Оние што ќе одбијат да учествуваат во пописот ќе бидат казнети со 160 лева (80 евра). Националниот институт за статистика на Бугарија повикува што е можно повеќе луѓе да се пребројат по електронски пат, најмногу заоради недостигот од попишувачи, особено во големите градови и населби. Пописот во Бугарија иницијално требаше да се спроведе во јануари и февруари годинава, но заради пандемијата од Ковид-19, беше пролонгиран за почетокот на септември.

И во други држави во светот, годинава се реализираат пописи на населението, како на пример, во Англија, Велс и Австралија.

Попис со посебни здравствени протоколи

Кај нас, пописот на населението, домаќинствата и становите за прв пат се спроведува преку комбиниран метод односно се користат два извори на податоци: теренско попишување преку директни интервјуа со граѓаните и претпописна електронска база.

Бидејќи пописот се одвива на терен, физичкиот контакт на лицата кои се попишуваат и попишувачите е неминовен. За да се овозможи безбедно и непречено одвивање на процесот на попишување во време на пандемија, Комисијата за заразни болести подготви специјален протоколот за сроведување на пописот.

Попишувачите, меѓу другото, задолжително носат заштитни маски за лице, средство за дезинфекција и мора да држат растојание од анкетираните, од најмалку 1,5 до 2 метри.

– Има домаќинства кои бараат од попишувачите да покажат сертификат, а кај оние домаќинства кои инсистираат да им дојде вакциниран попишувач, Комисијата веднаш испраќа имунизиран попишувач. Меѓутоа, временските прилики одат во прилог и попишувањето се одвива надвор или пред вратите на становите, велат од Државниот завод за статистика.

Според ДЗС досега има мал број попишувачи кои за време на пописот се заразиле со коронавирусот, додека ниту еден од попишаните граѓани не се пожалил на прекршување на протоколите, ниту пак, некој пријавил симптоми после попишувањето.

– Досега имаме пријавено 3 случаи на Ковид-позитивни попишувачи. Тие се навремено изолирани и нема ширење на заразата кај нивни контакти, нагласуваат од ДЗС.

Попишувачите добиваат и посебни насоки за попишување на лицата кои во моментов се заболени од Ковид-19 и на граѓаните кои се наоѓаат во изолација. За да може навремено и соодветно да се планира попишувањето, Државниот завод за статистика, на дневна основа, директно преку системот „Мој термин", добива информации за заболените и изолираните граѓани.

– Ковид-19 нема да има влијание врз резултатите од пописот бидејќи сите случаи на позитивни, во изолација или карантин се евидентираат на дневна основа, се води сметка за траењето на нивната изолација и попишувачите ги посетуваат тие лица во моментот кога ќе биде безбедно за сите, објаснуваат од ДЗС.

Лицата кои се позитивни на Ковид-19 и кај кои изолацијата нема да заврши до 30 септември, ќе бидат телефонски контактирани и ќе се договорат условите за нивно попишување односно ќе се договори некое нивно блиско лице да ги достави податоците до ДЗС.

Пандемијата може да вијае врз пописните податоци

Пандемијата има силно влијание врз секојдневието на луѓето и нивното место на работење и живеење. УНЕЦЕ предупредува дека новите, наметнати услови од пандемијата можат да влијаат врз точниот број на локалното население, бидејќи многу луѓе во моментов, живеат, работат и студираат на различни локации во споредба со периодот пред пандемијата.

„ Селската „куќа за одмор" вообичаено е наменета за граѓаните од градовите, а сега таквите домови поради карантините, можеби станале место за долгорочно живеење. Или пак, можно е дел од луѓето кои сега работат од дома, така да продолжат и по завршување на пандемијата", пишува во анализата на УНЕЦЕ.

Голем дел од луѓето можеби нема да се попишат поради карантин или изолација. На пописот можат да влијаат и одредени мерки кои државата ги презема за да ја контролира пандемијата. Ова ја вклучува мобилноста на населението, местото каде работат и студираат луѓето.

Имајќи го сето ова предвид, во студијата на УНЕЦЕ се констатира дека пандемијата може да влијае врз квалитетот на информациите добиени од пописите на населението.

Кога ќе имаме електронски попис?

Во државава нема сеопфатни регистри на населението и во овој момент не е можен исклучиво електронски попис. Директорот на Државниот завод за статистика, Апостол Симовски, вели дека најпосакуваната варијанта е електронски попис и дека таа нема да „чини ниту еден денар". Но, според него, постојат неколку причини зашто во моментов не е можно да се спроведе електронски попис во државава.

Главната причина, истакнува Симовски, е тоа што немаме целосно воспоставен адресен регистaр, а во попис се тргнува токму од адресата, односно од местото на вообичаено живеење на граѓаните.

Бидејќи голем број граѓани не живеат на местата што им се впишани во личните карти, со електронски попис, во моментов би се добиле неточни податоци за внатрешните миграции и населеноста. Огромен број лица не живеат на адресата која е во нивните документи и со попис базиран на постојните регистри, ќе имаме несоодветна територијална дистрибуција, вели Симовски и како пример го посочува Скопје, град во кој живеат многу повеќе луѓе отколку што е тоа наведено во личните документи.

Тој се надева дека следниот попис ќе биде електронски и како добар пример ја наведува Словенија, во која пописни податоци се подготвуваат на секои три месеци и притоа, за таа активност се ангажирани само три лица. Повеќето земји соочени со пандемијата решија да го иновираат процесот на попис, но многу од нив доцнат со модернизацијата.

Од вкупно 52 европски држави-членки вклучени во студијата на УНЕЦЕ, 22 се уште спроведуваат традиционален попис, односно теренски, 16 имаат комбиниран процес кој вклучува интервјуа „лице в лице", 13 земји вршат попишување врз основа на регистар, а една земја има континуиран попис.

УНЕЦЕ заклучува дека пандемијата од Ковид-19 додаде нова димензија и поголемо ниво на сложеност при спроведување на пописот на населението и тоа, на начин кој тешко можеше да се предвиди. Поради ова, УНЕЦЕ смета дека во Препораките за попис на Конференцијата на европските статистичари, треба да се додадат препораки за непредвидени ситуации, и да се бараат соодветни начини процесот на попишување непречено да се реализира, модернизира и унапредува. /МИА.