Постојано зрачат рутерите, затоа не е добро да се спие во соба во која има рутер. Треба да се внимава, истовремената употреба на неколку електрични апарати во домот да биде кратка. Старите телевизори со катодна цевка исто зрачат многу, задолжително е оддалечување од два-три метри од екранот. Микробрановите печки се приказна по себе, бидејќи исто така зрачат повеќе од дозволеното, но затоа пак не се вклучени постојано, туку се употребуваат неколку пати на ден. Впрочем, на повидок е технологијата на електропорација, која е уште поригорозна околу ефектите на термичка обработка и електромагнетните зрачења.
До ваков заклучок се дојде при истражувањето направено во рамките на проект финансиран од Европската Унија, а на кој шест месеци работеше Здружението на граѓани „Ековита" од Неготино. Се покажа дека луѓе од општините во вардарскиот регион знаат дека уредите зрачат, но не се информирани колку треба да зрачат и каква е состојбата во нивниот дом. Затоа, по направените мерења, се согледува фреквентниот спектар и индикации од кој уред е најголемиот придонес.
– Проектот е насловен „Донирај за безбеден дом и безбедна околина". Тоа всушност ни е и целта, заштита од електромагнетното зрачење. Имавме предвидено донаторска касичка, а со донираните финансиски средства обезбедуваме инструменти за мерење на електромагнетното зрачење. Потоа, на донаторите им го мериме електромагнетното зрачење во опкружувањето, дома и во околината, но и на други заинтересирани лица. Тоа ќе го правиме и во иднина. Укажуваме за изложеноста на зрачењето и советуваме како да се намали. Поттикикнуваме да се донира за ова и да се внимава. Да се спречи овој вид загадување, а не да се лечи последицата од него. Повеќе знаење за помалку зрачење, тоа е нашето мото. Повеќе да се дава значење на јавната свест и превентивата, за помалку зрачење наоколу, за МИА рече Сашко Тодоров, дипломиран инженер биолог, претседател на Здружението и координатор на проектот.
Од вознемиреност до заборавање и проблеми со срцето
Сретен Давидов, доктор на науки по електротехника, стручен консултант во проектот, потсети на последиците од преголема изложеност на електромагнетни зрачења, како вознемиреност, анксиозност, термичка оптовареност, неудобност. Во најлош случај, влијание на стимулација на нервите, стимулирање неконтролирани движења и потези, влијание на ткивото на мозокот поради зрачење на телефонот претежно при употреба на десното уво со појава на заборавање, непомнење, влијание врз ткивото на срцето.
-Електромагнетните зрачења се нејонизирачки, а тоа значи дека немаат доволно голема бранова должина или фреквенција за да ја променат структурата на атомот од човечкото ткиво и со тоа да избијат електрон од орбитите околу јадрото и да создадат јон. Многу е тешко да се докаже нивната штетност и воопшто во преминување на болест, поради големиот спектар на комбинации на извори на зрачење и биолошки приматели, константни услови на случување, соодветна состојба и потребата да се постават примарни претпоставки. Телото на човекот по самиот свој природен карактер најпрвин реципрочно враќа на ЕМЗ-дразбата. Потоа, ако е подолг период, се приспособува, па доколку не успее да се адаптира, се јавува болест, во најлошо сценарио. Тоа се трите фази што долго траат и се строго различни кај сите луѓе, појасни Давидов за МИА.
Додаде дека овие зрачења на уредите, лаптоп, фен, микробранова, индукциска печка, ТВ со катодна цевка, доведуваат до состојба на подгревање одредени делови на телото (раце, глава, труп..), пецкање што води до неудобност, анксиозност, вознемиреност.
– Според директивите на ИЦНИРП, на кои се упатени ЕУ-земјите да ги следат, праговите на осетливост се поставени на вредности на зрачење според кои не предизвикуваат и сте ослободени од емоционална вознемиреност или нервна напнатост. Истите се претежно високи и се однесуваат на мерења на унифицирана изложеност на дел од ткивото на телото на растојание до 20 сантиметри до телото од изворот на зрачење. По ова растојание, настапува нерамномерна просторна дисперзија на зрачењето, со тешко определиви ефекти. Приклучокот за напојување на уредот (усвоено штекер) е потребно да биде лоциран на позиција што е на безбедно растојание според пропишаното (повеќе од 20 сантиметри). Сублиматот на зрачење од повеќе уреди зависи од факторот на истовременост на употреба, времетраењето на употреба и меѓусебното растојание како централизиран меѓуповрзан систем на влијание врз телото. Неопходна е соодветна законска мерка што ќе се почитува, по која ќе се водат правни акти на заштита: во градежништвото при градење на куќите и степенот на заштита во материјалите, општото јавно здравје на граѓаните, оддалеченоста од комуникациско-информациските базни станици, разводни постројки, електроенергетските инсталации и слично, нагласи Давидов.
Кај мобилните телефони, додаде, потребно е да се разгранични – едно е употребата во раце за гледање содржина од маркетиншките платформи (Фејсбук, Инстаграм, Линкед ин, портали, веб и слично), друго е преку неговата можност за комуникација.
– Кога мобилниот го прима сигналот, забележавме зголемување на електричното и магнетно зрачење, со препознатливи шпицови во определената фреквенција на операторот. Зрачењето зависи од мобилниот уред, за кој, пак, на глобално ниво нема строго детерминирани вредности како гранични. Во литературата се среќава вредност како 1,6 ват на килограм способност за апсорбција. Најголемиот проблем настанува кога покриеноста на мрежата е слаба и мобилниот се труди да воспостави контакт (на пример во лифт, на поле, планина), при што се зголемува неговата температура и се предава зрачење во форма на топлина, кое е поврзано со времетраењето на зборување. Друг факт е потребата за забрана на употреба на мобилни телефони кај адолесценти, до 15 години, кога во главата, односно во мозокот, централниот и периферниот нервен систем се оформуваат и користењето на мобилниот влијае негативно стимулирачки, особено и во пределите за памтење. Нусефектите од постојаната употреба на мобилниот се и нарушување на социјалната интеграција, ментално здравје и состојба. Сѐ повеќе мобилниот телефон се користи како „безбедна зона" за побегнување од реалните случувања. Во една студија е забележана интеракција помеѓу зборувањето повеќе од 50 минути на ден на десното уво (поблиску до делот за памтење) и болеста заборавање. ЕМЗ, како и останатите зрачења ултравиолетово (потпомага да се развива рак на кожата), природните радиолошки зрачења (ја косат ДНК), природниот магнетен електрицитет поради силовите магнетни линии на Земјата се предмет на истражување, рече Давидов.
Избегнувајте ви-фи при користење паметен телевизор
Го прашав колку е штетно ако во близина на домот има трафостаница или разводно поле.
– Потребно е да се дефинира колку е тоа блиску? Сигурно на 15 метри до домот не би сакале да имате високонапонска разводна постројка или друг медиум на емитирање на ЕМЗ, бидејќи во примерот на високонапонски далновод, разводна постројка, постои можност на затворање на магнетните силови линии преку индуцирањето напон преку метални делови во дворот, преку телото, возилата, непосредна опасност од контакт преку метални објекти, предмети и слично. Токму тоа е поентата на проектот, граѓаните да го осознаат спектарот на фреквенции што ги „косат" низ домот, да им дадеме индиции доколку граничните вредности се надминати и да се реагира кај соодветниот орган за да се преземат мерки. Определени институции контиунирано со факултетите да ги одредуваат и да ги следат граничните вредности, бидејќи секоја држава самата си ги уредува директивите согласно условите и потребите, а врз основа на направени експериментални и истражувачки студии. Потребни се силна иницијатива, оригиналност и стручност. Да се утврдуваат граничните нивоа, времетраењето на изложеност на овие полиња, начинот на мерење, да се има предвид факторот на истовременост на електромагнетни зрачења и да се изрекуваат заштитни мерки по закон и тоа за две категории, јавно здравје и професионални работници постојано изложени во работниот однос, рече Давидов.
Во Словенија, рече, каде што докторираше, има формирано посебен Институт за нејонизирачки зрачења.
-Тој е одговорен и надлежен за сите дејства и сѐ поврзано со нејонизирачките зрачења. Изработен е кодекс на добра пракса, е-карта на базни станици и извори на ЕМЗ и која може да се види во апликација, јавно достапна за секој. Се спроведуваат мерни кампањи, каде што секој заинтересиран граѓанин може да земе мерен апарат беџ и да мери ЕМЗ, не само во својот дом туку и секаде каде што се движи, како за себе така и за сите членови во семејството, со цел да се види експозираноста на ЕМЗ во текот на денот. Се водат кампањи за совесност, се повторуваат ставовите и превентивните мерки, се дебатира на емисии и јавно електронски. Работат истражувачи на експериментални студии, учествуваат директно во формирањето на директивите за ЕМЗ. Можеме да ја земеме Словенија како репер-земја (слични сме по големина на површина и број на население), додаде Давидов.
Превентивните мерки се соодветна оддалеченост од уредот, ограничена временска употреба во текот на денот, внимателност при истовременоста на употреба, преместување на рутерите од дневните соби, комуникација на телефон преку звучник (remote) итн. Паметните телевизори да се поврзувааат со мрежен кабел со рутерот, да не се користи опцијата ви-фи.
Заштитните мерки можат да бидат и дополнителна инвестиција во домот од финансиски аспект, преку поставување метална мрежа и креирање ефект на Фарадеев кафез, употреба на метали/легури/апсорпциски материјали што имаат способност да ги „впијаат" надворешните зрачења и сл. Тоа е во зависност од индивидуата и совесноста во врска со ЕМЗ, врз основа на укажани зголемени вредности на ЕМЗ.
Електромагнетното зрачење (ЕМЗ) и штетноста врз луѓето е екстремно тешко да се докаже, потсети Давидов, токму поради неверојатниот број комбинации помеѓу изворот на емитирање и примателот, состојбата, клеточните процеси, биолошките услови, дополнителните фактори и истовременост на експонирање кон зрачење.
– Статистички е докажано само корелација помеѓу детска леукемија и ЕМЗ, но и тоа е само на статистичка база, односно аналитика. Потребно е да се издвојат неколку безбедносни факти во врска со ЕМЗ, тоа е да се задржи безбедносната граница од 20 сантиметри растојание оддалеченост од потенцијалниот извор на ЕМЗ (штекер, напојување), да се ограничи употребата на индуктивни уреди и микробранови на неколку пати дневно (2-3 пати), мобилниот да се користи на левата страна од главата и помалку од 50 минути дневно или да се користат помагала за оддалечено зборување (speakerphone), да се тргнат преносните компјутери од скутовите, да се постават рутерите во ходниците или просториите со помалку време на престој. Но, најважно е граѓаните да сакаат да покажат иницијатива за да се измерат некои параметри на ЕМЗ, врз основа на кои ќе добијат индиции за превентивно или заштитно дејствување, нагласи Давидов.
Како што информира Тодоров, овој проект е финансиран од програмата за доделување грантови на проектот „Промени за одржливост" финансиран од ЕУ, а спроведуван од Конект во партнерство со Фондација „Аполонија" и Центарот за даночна политика./МИА