За вечното почивалиште на апостолот на македонското револуционерно движење Гоце Делчев во дворот на црквата „Свети Спас“ се знае речиси се, освен можеби најважното - кој е автор на паметникот!? Веќе речиси цели седум децении откако во белиот камен саркофаг се ставени коските на Делчев по нивното враќање од Бугарија во 1946 година, трае енигмата за тоа кој, всушност, е уметникот што го смислил и го направил ова обележје длабоко вградено во колективната меморија на целиот македонски народ. Со години траат обидите да се дознае авторството, но залудно.

Во потрага по името на авторот не се исклучува и по цели седум децении да се отвори камениот саркофаг на Делчев. Идејата е со откривањето на капакот да се увиди дали авторот потписот можеби го оставил внатре. Истовремено ова отворање би можело да се искористи и за употребување на најновите технолошки достигнувања што може да дадат одговор на уште една мистерија - дали во саркофагот се сите коски на Делчев или неколку недостигаат. Со испитување на коските на Делчев ќе може да се реконструкција и убиството.

Но, за ваквата идеја допрва треба да се консултираат надлежните институции.

Она што е собрано како сознание е само претпоставка без уверливи докази што би биле поткрепени со некои документи. Ова изгледа зачудувачки со оглед на фактот што пренесувањето на моштите на Делчев од Софија во Скопје беше проследено со многубројна документација меѓу властите на двете тогашни држави. Освен ова, уште посериозни заложби тогаш биле правени во Скопје за да се изгради достоинствено почивалиште за македонскиот херој. Kој и од кого бил определен како автор на споменикот останува енигма за чиј одговор нема никакви пишани документи во архивите на тогашната нова власт дојдена по победата во Втората светска војна. Документи нема ниту во Државниот архив, архивите на општините, градот Скопје, а упатените во ова претпоставуваат дека можеби се некаде надвор од Македонија, во Белград или на друго место.


Дилеми за двајца Словенци

Бранка Илиевски, кустос во Национален конзерваторски центар-Скопје, која се грижи за комплексот „Свети Спас“, ни рече дека сите досегашни напори не довеле до името на авторот. Засега се оперира само со претпоставки што допрва треба да се потврдат.

- Од информациите со кои јас располагам можниот автор треба да се бара меѓу еден од двајца Словенци, кои како архитекти или нешто слично во тој период 1945/46 година работеле во Скопје. Авторот имал задача слична на онаа што сега ја имаат градските архитекти, но и тоа не е сигурно. Наводно, тогаш бил и распишан и јавен конкурс за изработка на камениот саркофаг на кој имало повеќе пријавени трудови. За најдобро е избрано ова решение што и се направило. Но, никаде не можевме да најдеме документи од конкурсот, кој с` учествувал и одлуката за избор на постојниот саркофаг - ни рече кустосот Илиевски.

Таа додава дека разбрала оти за имињата имало расправи и меѓу двајца академици во МАНУ од постарата генерација, кои не можеле да се усогласат за името на авторот.

- Едниот академик застапуваше едно, а другиот друго име на некој словенечки архитект. Во тој период имаше повеќе Словенци што беа дојдени во Македонија за разни цели. Практично, во игра беа имињата на двајца Словенци, но кои, по с` изгледа, останеле непознати - наведува таа.

Kустосот Перса Билинска ни објаснува дека авторот не оставил потпис на своето дело, како што тоа е вообичаено за уметниците.


Во игра и резбар од Далмација

- Детаљно сме го прегледале целиот камен саркофаг, односно неговиот надворешен дел. Никаде не е оставен потпис што би можел да послужи да го идентификуваме авторот. На тој начин енигмата за ова важно обележје за македонскиот народ и натаму продолжува - наведува Билинска.

Наспроти оваа верзија, историчарот Марјан Димитријевски од Институтот за национална историја ни изјави дека постојат индиции дека делото го направил некој Хрват од Далмација.

- Претпоставка е дека тој бил резбар кој работел во Скопје и дека од надлежните добил задолжение да го направи камениот саркофаг. Според некои сознанија, не бил скулптор, туку се занимавал со изработка на камени споменици за гробишта. Но, и за вакво тврдење нема докази, практично нема податоци за какво и да е поиздржано тврдење за тоа кој е непознатиот автор - наведува Димитријевски.

Тој, заедно со кустосите Бранка Илиевски и Перса Билински, во 2006 година објави посебна публикација посветена на 60-годишнината од пренесувањето на моштите на Гоце Делчев во Скопје. Во неа се наведува дека саркофагот бил готов во октомври 1946 година и дека е составен од блокови гранитен камен. Самата конструкција е обратно пирамидална бидејќи димензиите му растат од долу кон горе.

- Трите камени столбови на кои лежи саркофагот симболично ги претставуваат трите разединети делови на Македонија - Вардарскиот, Пиринскиот и Егејскиот - пишува во публикацијата.


Посета од Словенија

Kустосот Илиевска наведува дека пред повеќе години неа ја посетило едно семејство од Словенија, кое се интересирало за нивниот дедо, кој по војната работел во Скопје.

- Тие се интересираа за делата што тој ги направил во Скопје, па претпоставуваат дека е можно и ова да е негово дело. Носеа и некои документи, но набрзо заминаа и веќе не се вратија со некоја нова информација - вели таа. /Преземено: Дневник/