Гробницата датира од периодот меѓу 1925 и 1961 година, кога католичките калуѓерки од редот „Бон Секур“ ги закопувале починатите новороденчиња од институцијата за мајки и деца „Света Марија“.
Според британскиот весник „Гардијан“, гробницата зафаќа површина од околу 5.000 квадратни метри, а дел од децата биле закопани без каква било евиденција, во напуштен подземен септички резервоар. Институцијата била место каде млади невенчани жени ги раѓале своите деца во услови на сиромаштија и социјална стигматизација.
Ископувањата, кои се очекува да траат две години, се дел од поширокиот напор на Ирска за соочување со историските злоупотреби и занемарување на децата во верските и државните установи, посебно оние родени вонбрачно. Страдењето на овие деца е наречено „дамка на совеста на нацијата“.
Историчарката Кетрин Корлес, која пред една деценија ја иницираше јавната дебата со пронаоѓање на 796 смртници, изјави дека чувствува олеснување по почетокот на работите.
– Конечно се случува тоа што го чекав долги години. Ова е голема радост за мене и за семејствата што се надеваат дека ќе ги пронајдат своите најблиски, изјави Корлес.
Локацијата, денес сместена среде станбен кварт, е оградена, а ископувањата ги води тим од 18 експерти од Ирска, Велика Британија, Австралија, Колумбија, Шпанија и САД – меѓу кои археолози, антрополози и форензичари. Проектот го предводи Даниел Максвини, поранешен претставник на Меѓународниот комитет на Црвениот крст.
Како што објасни Максвини, целта е да се ексхумираат сите останки, да се направат обиди за нивна идентификација и да се вратат на семејствата за достојно погребување. Работите се одвиваат според форензички стандарди, како истрага за потенцијален криминал, при што секој доказ за насилна смрт мора веднаш да се пријави кај надлежните.
Поради тешкиот терен, присуството на подземни води, како и близината до гробници од времето на Големиот глад, задачата е исклучително сложена. Се користи специјална кран-дигалка со нежна алатка за да се избегне оштетување на коските, а на самото место е поставена и лабораторија за прелиминарна анализа.
Некои семејства веќе дале примероци за ДНК анализа, со надеж дека ќе ги идентификуваат останките на своите претци.
Домот „Света Марија“ бил воден од калуѓерки со одобрение на државата, која, според „Гардијан“, со децении ги игнорирала нехуманите услови во кои живееле мајките и децата.
Институцијата била затворена во 1961 година, зградата урната, а на местото изградено станбена населба. Корлес се надева дека дел од останките, кои се наоѓаат околу два метра под земја, ќе можат успешно да се идентификуваат, и додава дека целиот тим е емотивно вложен во случајот и решен да ја дознае вистината.