Минатата година, 11-годишната Ана Бојовиќ штотуку пристигнала во своето училиште во центарот на Белград, кога друг ученик, тогаш 13, влегол внатре и отворил оган кон секој што ќе му застане на патот.

Бојовиќ, уште две девојчиња и училишниот чувар биле убиени на лице место во ходникот. Тинејџерот стрелец потоа влегол во блиската училница и го вперил оружјето кон учениците и наставничката внатре.

Убиени се вкупно 10 лица. Утрото на 3 мај 2023 година во училиштето загинаа осум деца и училишен чувар, а седум лица беа повредени. Еден од повредените, дете, подоцна почина од повредите.

Пукањето ја погоди Србија. На балканската земја не и е непознат насилниот криминал, но масовните пукања се ретки и вакво нешто не се случило во училиште претходно.

Уште поголем шок следеше само еден ден подоцна, кога 20-годишен маж почна неселективно да пука во близина на главниот град. Уби девет и рани 12 лица, главно млади луѓе.

За Радичевиќ времето застанува истото утро кога го губи своето девојче. Таа смета дека цела држава требало да застане по вакво незамисливо злосторство. Наместо тоа, таа изјави за Асошиетед прес - „сите брзо забораваат“.

Очи насолзени од тага, Радичевиќ зборуваше за АП во семејната куќа во Белград. На фтографиите до неа можете да видите девојка со крупни очи и долга кафена коса, која сакала спорт и танцување, а над креветот ги чувала медалите од натпреварувањето.

„Пребрзо ги забораваме трагичните настани“, вели Радичевиќ. „Оваа навика да се брише се и под тепих да се става - мора да престане.

Луѓето, вели таа, „треба да го препознаат значењето и трагедијата на тој момент“.

Собата на Бојовиќ во станот останува недопрена - на ѕидот виси светската мапа, а на креветот се поставени нејзините плишани играчки. Огромен фото-постер во рамка на кој таа стои со главата надолу во џудо опрема ја исполнува просторијата. Бирото е исто како што таа го оставила, а на ѕидот се закачени цртежи и пораки од хартија.

Радичевиќ, 49-годишен клинички истражувач, ги предводи напорите за зачувување на споменот на сите деца убиени во белградското училиште „Владислав Рибникар“ и во двете села во близина на главниот град, за да не се повтори ништо слично.

Сè што правиме ние (родителите) е да се бориме да не се заборави 3 мај, да и дадеме некакво значење на жртвата на нашите деца“, рече Радичевиќ, која има и 17-годишен син. „Тие се жртвите. Но жртви на што?

Многумина во Србија го поставуваат истото прашање пред мрачната годишнина в петок, која ќе биде одбележана со еднодневна комеморација надвор од училиштето, вклучувајќи уметнички инсталации, дискусии со експерти и видеа за жртвите.

Програмата е наречена „Будење“ - очигледен повик за самоевалуација и интроспекција во земја која допрва треба да се помири со својата улога во бројните војни од 1990-тите и културата на насилство што преовладува оттогаш.

Во подготовките активно биле вклучени родителите на убиените деца. Тие се борат да го затворат училиштето и да го претворат во меморијален центар, организираат протести и меморијални настани и сведочат за нивните искуства за подигање на свеста.

„Фактот што децата се вратија во истото училиште само една недела подоцна, исто така во среда, на истите часови, покажува дека државата сакала брзо да создаде чувство на нормалност“, вели Радичевиќ.

„Она што требаше да се случи е дека Србија требаше да го запре овој 3 мај без оглед на државната поддршка“, инсистираше таа. „Моравме да застанеме, да размислиме, да разбереме што згрешивме, да кажеме ок, направивме грешки, да ги прифатиме и да видиме како ќе продолжиме од утре, како ќе се подобри ова општество.

Популистичката влада на Србија започна кампања против оружјето, собирајќи околу 80.000 оружје и муниција. Тимовите за поддршка поддржани од државата нудат советување, а полицајци се стационирани надвор од училиштата во Србија.

Двајцата напаѓачи се приведени. На родителите на тинејџерот им се суди обвинети се дека го научиле нивниот малолетен син да пука и дека не ги обезбедиле доволно пиштолите во семејната куќа.

Судењето на селскиот стрелец и неговиот татко треба да започне во мај во централниот град Смедерево, повеќе од една година откако злосторствата во Мало Орашје и Дубона ги оставија двете села парализирани од жалост и тага.

Шокот и гневот поради пукотниците минатата година предизвикаа повеќемесечни улични протести со барање за оставка на високи функционери и забрана на главните медиуми да шират говор на омраза и нетрпеливост. Една година подоцна, критичарите велат дека не се променило многу.

Сепак, професорот по психологија Драган Попадиќ смета дека тоа не е така. Според него, траумата создала чувство на страв и несигурност што не постоело во минатото и поттикнало активизам. Но, луѓето не се подготвени за порадикално разбирање, додава Попадиќ.

„Овие случаи на насилство се само врвови на еден организам роден во 1990-тите и минатиот век и кој порасна и зајакна“, рече тој. „Се додека не се справиме со самиот организам... нема да можеме да ја разбереме ситуацијата во која се наоѓаме“.

Радичевиќ рече дека Србија ја пропуштила „последната шанса за катарза“. Повеќето луѓе едноставно добија олеснување дека „тоа не е мое дете“ и продолжија понатаму, рече таа.

„Една недела подоцна, други деца отидоа да видат каде се случило (пукањето)“, рече таа. „Жал ми е, но мислам дека ова не е нормално. /МИА